Ses olayları nedir?

Ses olayları nedir? Ses olayları hakkında bilgi

Ünlü Daralması

Geniş ünlüler cümlenin sonlarında bulunur.  Geniş ünlüler (a,e) özellikle "-yor" ekinin darlaştırıcı özelliği vardır. Bundan dolayı daralarak, ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşmektedir. Bu ünlü daralmasıdır.

Örnek : 

kalm-a-yor > kalm-ı-yor

soll-a-yor > soll-u-yor

Bu örneklerde ünlü daralması görülmektedir. "-yor" ekinden başka başka bir ekin ya da sesin darlaşma özelliği yoktur.

Tek heceli cümlelerde "-de-, -ye" fiilleri kendinden sonra gelen "y" sesinden dolayı darlaşma gösterebilir. Bazen darlaşma olmayabilir ;

Örnek: 

de – y – ince > de – y – ince

Kaynaştırma Harfleri - Koruyucu Ünsüzler

Bir sözcükte iki ünlü yanyana gelmez, araya kaynaştırma harfi girmektedir. ş, s, n, y olarak Türkçede dört tane kaynaştırma harfi bulunmaktadır. Her birinin ayrı ayrı kullanım yerleri vardır.

ş kaynaştırma harfi, üleştirme sayı sıfatlarında kullanılmaktadır.

Örnek: 

yedi-ş-er, İki-ş-er, altı-ş-ar

s kaynaştırma harfi, üçüncü tekil şahıstır. İyelik ekinden önce kullanılmaktadır. En çok isim tamlamalarında kullanılmaktadır.

Örnek: 

Balığın koku-s-u

Dikkat ! : 

"su" ve "ne" kelimeleri bu kurala uymamaktadır. 

Örnek: 

Çocuğun ne-y-i kaybolmuş.

n kaynaştırma harfi ;

* Zamirlerden sonra ek geldiğinde kullanılmaktadır. 

Örnek: 

Bu-n-u biliyoruz.

* İyelik eklerinden sonra hal eki gelirse kullanılır.

Örnek: 

 Çocuğun kitabı-n-ı almışlar.

* İlgi eklerinden önce kullanılır.

Örnek: 

Sene-n-in sonu geldi.

y kaynaştırma harfi, önceki yazdığımız kuralların dışında kullanılır.

Örnek: 

Üşü-y-erek uyandım

Dikkat ! :

Kaynaştırma harfleri iki ünlü arasında kullanılır, fakat bazı durumlarda iki ünlü arasına gelmediği halde de kullanılabilir. 

Örnek: 

soba > sobayla, hasta > hastaydı

Bu örneklerde görüldüğü gibi "y" kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir. Bu durum "n" kaynaştırma harfinde de vardır.

Örnek: 

“Ondan bunu hiç beklemezdim.” cümlesinde altı çizili sözcükte “n” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir.

Ulama

Sessizle biten sözcükten sonra sesliyle başlayan bir sözcük gelmesiyle iki sözcük birbirine bağlanarak okunur. Buna ulama denilmektedir.

Örnek: 

Bakkaldan ekmek aldım.

Ses Düşmesi

Sözcüğe ek geldiğinde sesler düşebilir. Bu düşme ikiye ayrılır. Ünlü düşmesi ve Ünsüz düşmesi.

Ünlü Düşmesi

Sözcüğün temelinde bulunan bir ünlünün düşmesine ünlü düşmesi denir.

Örnek: 

“Yapraklar daha şimdiden sarardı.” cümlesinde sözcüğün aslı “sarı”dır; “-ar-” eki geldiğinde sözcüğün sonundaki “ı” düşmüştür.

"Hece düşmesi" en yaygın adıyla kullanılan kuraldır. Sözcüğün son hecesinde bulunan dar ünlüler, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde düşmektedir. 

Örnek: 

akıl – ı > aklı
burun – u > burnu

“Kahvaltıya hazırlanın.”

“Kahvaltıya hazırlanın.” cümlesinde kahve altı sözlerinin birleşmesinden oluşmuştur. 

Ünsüz Düşmesi

Sözcüğün temelinde bulunan ünsüzün düşmesidir.

Örnek: 

büyük – cek > büyücek örneğünde sözcüklerin sonlarında bulunan “k” ünsüzlerinin düştüğü görülüyor.

Ses Türemesi

Sözcüğün temelinde olmadığı halde ortaya çıkan seslerdir.

Örnek: 

genç – cik > gencecik
bir – cik > biricik

Buna benzer bazı sözcükler vardır. Bunlar "öpücük" gibi fiilden türeyen sözcüklerdir. Fiilden türeyen bu sözcükler "öpüşcük" gibi sözcükler "ş" harfinin düşmesiyle oluşur.

Dikkat ! :

Bazen sözcüklerde ünsüz de türemektedir. 

Örnek: 

af – etmek > affetmek
zan – etmek > zannetmek

Büyük - Küçük Ünlü Uyumu

Türkçe, ünlü ve ünsüz olmak üzere iki grupta incelenmektedir. 

Büyük Ünlü Uyumu

"a, ı, o, u" kalın, "e, i, ö, ü" ince olmak üzere Türkçede 8 ünlü bulunmaktadır. Kalın ünlülerden sonra kalın, ince ünlülerden sonra ince gelmesine büyük ünlü uyumu denir.

Örnek: 

"öğretmen" sözcüğü büyük ünlü uyumuna uyar. 

"asker" sözcüğü büyük ünlü uyumuna uymaz.

Küçük Ünlü Uyumu

Düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz - geniş veya dar - yuvarlak ünlülerin gelmesi kuralıdır.  "a, ı, e, i" birbirinden sonra gelebilir. o,ö,u,ü" den sonra "u, ü, a, e" gelebilir.

Ünsüz Benzeşmesi

Dilimizde sert ve yumuşak olmak üzere ünsüzler iki gruba ayrılır. Sert ünsüzler "f, s, t, k, ç, ş, h, p". "Fıstıkçı Şahap" olarak da aklımızda kalır. Bunun dışında kalanlar ise yumuşak ünsüzlerdir. 

Bir sözcük sert ünsüzle bitiyor, o sözcüğe ünsüzle başlayan bir ek geliyorsa bu ünsüz benzeşmesidir.

Örnek: 

okul-dan > okuldan
av-cı > avcı

Ünsüz Yumuşaması

İki ünlü arasında kalan sert ünsüzler yumuşamaktadır. Bu özellik, sert ve yumuşak şekli bulunan seslerde geçerlidir. Bunlar "p, ç,t , k" gibi sert sessizlerdir.

Örnek: 

dolap – a > dolaba, çekiç – e > çekice, kanat – ı > kanadı, yemek – e > yemeğe

Ancak bu kural her sözcükte geçerli değildir. 

Örnek: 

“Davranışları, doğruluğunun kanıtıdır.” cümlesinde altı çizili sözdeki “t” sert ünsüzü iki ünlü arasında kaldığı halde yumuşamamıştır.

Ses olayları nedir, ses bilgisi, ses olayları hakkında, ses bilgisi hakkında, türkçe ses olayları, türkçe ünlü daralması, kaynaştırma harfleri, koruyucu ünsüzler, kaynaştırma harfleri nedir, kaynaştırma harfleri nelerdir, koruyucu ünsüzler nedir, koruyucu ünsüzler nelerdir, kaynaştırma harfleri nerelerde kullanılır, koruyucu ünsüzler nerelerde kullanılır, ulama nedir, ulama hakkında bilgi, ulama örnekleri, ses düşmesi nedir, ses düşmesi hakkında bilgi, ses düşmesi hakkında bilgiler, ünlü düşmesi nedir, ünlü düşmesi örnek, ünlü düşmesi hakkında bilgi, ünsüz düşmesi nedir, ünsüz düşmesi hakkında bilgi, ünsüz düşmesi örnek, ses türemesi nedir, ses türemesi hakkında bilgi, ses türemesi örnek, büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu, büyük ünlü uyumu örnek, küçük ünlü uyumu örnek, büyük ünlü uyumu nedir, küçük ünlü uyumu nedir, ünsüz benzeşmesi nedir, ünsüz benzeşmesi örnek, ünsüz benzeşmesi hakkında bilgi, ünsüz yumuşaması nedir, ünsüz yumuşaması örnekleri, ünsüz yumuşaması hakkında bilgi