Ders 2013

Türkiye'de Yerleşme Tipleri

Türkiye'de Yerleşme Tipleri


türkiyede yerleşmeler, türkiye deki yerleşim tipleri, türkiye de kır yerleşme tipleri, türkiye de yerleşim tipleri, türkiye de kır yerleşme tipleri nelerdir, yerleşim tipleri, türkiye deki yerleşme tipleri, türkiye yerleşme tipleri, yerleşme tipleri,

YERLEŞME :İnsanların farklı türdeki konutlarda toplu yada dağınık şekillerde hayat sürmeleridir. Yerleşmeyi çeşitli faktörler etkiler:



a)İklim

b)Yeryüzü şekilleri

c)Toprak

d)Ekonomik faaliyetler



Yerleşmeler ikiye ayrılır.



1.Kırsal yerleşme: Tarım ve hayvancılığın birlikte yapıldığı yerlerde görülür. İkiye ayrılır:

a) Toplu Yerleşme: Buralarda su kaynakları azdır. Düz alan fazladır. İç Anadolu ve Doğu ile Güneydoğu Anadolu'da görülür.

b) Dağınık Yerleşme: Su bol,yer şekilleri engebeli ve tarım alanlarının dar olduğu bölgelerde görülür. Karadeniz bölgesinde olduğu gibi Bu bölgelerde kullanılan yapı malzemeleri ile iklim ve doğal çevre arasında ilişki vardır.



2.Kentsel Yerleşme: nüfusu 10000 den fazla olan yerlerdir. Türkiye'de kentleşme hızı sanayileşme hızından yüksektir. Kentler fonksiyonlarına göre:





1.Tarım şehirleri: Ege Bölgesinde; Akhisar, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Ödemiş, Tire gibi.



Marmara Bölgesinde ; Kırklareli, İnegöl, Lüleburgaz gibi. Karadeniz Bölgesinde; Bafra, Çarşamba, Giresun ,Rize, Düzce, Niksar gibi.

İç Anadolu Bölgesinde; Karaman,Aksaray, Akşehir, Kırşehir, Nevşehir, Niğde gibi.





2.Ticaret Şehirleri: İstanbul, İzmir, Denizli, Manisa, Aydın, Ankara, Konya, Bursa, Kayseri, Eskişehir, Afyon, Malatya, Van,Elazığ, Ş.Urfa, G.Antep gibi.





3. Sanayi Şehirleri: İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir. Adana, Batman, Karabük Ereğli, Kırıkkale, Seydişehir, İskenderun gibi.





4.Liman Şehirleri: İstanbul, İzmir, Mersin, Antalya, Samsun, Trabzon, İskenderun, Zonguldak gibi





5.Turizm Şehirleri: İstanbul, İzmir,Çeşme, Antalya, Bodrum; Marmaris,Fethiye, Kuşadası Alanya, Mersin, Bursa, Bolu, Nevşehir (Ürgüp-Göreme) gibi.





6.İdari Şehirler: Ankara (başkent), İstanbul, Bursa, Konya, Edirne (geçmişte başkent olmaları)





7.Askeri Şehirler: Sarıkamış, Çorlu, Erzurum, Konya, Malatya, Kırkağaç, Manisa gibi.





8.Kültürel Şehirler: İstanbul, İzmir, Ankara başta olmak üzere bazı yerleşim merkezlerimizin gelişmesinde o merkezlerde bulunan üniversiteler de etkili olmuştur.





Şehirlerin sorunları:



a)Gecekondulaşma

b)Düzensiz yapılaşma

c)Yeşil ve açık alanların yetersizliği

d)Hava kirliliği

e)Çöp toplama ve depolamasındaki sorunlar

f)Sosyal ve kültürel gelişmenin sağlanamaması

YERLEŞME TİPLERİ VE ÖZELLİKLERİ



I- Kır yerleşmesi:



Genel olarak nüfusları küçük nüfusu 10.000'in altında olan, genel olarak köy ve köy altı yerleşmelerden oluşan ve geçimlerin kaynaklarında tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelere denir. Kırsal yerleşmelerin bazılarında yerleşik hayat tarzı (köy gibi), bazılarında konar - göçerlik veya yaylacılık gibi yarı yerleşik tarz görülür.



A-KÖY ALTI YERLEŞMELER:



Köyden daha küçük henüz köy olamamış yerlere köy altı yerleşmeleri denir. Tek ev ile köy arası yerleşmelerdir. Kır yerleşmeleri esas olarak evler ve eklentilerinden oluşur. Evler kim yerde tek başına, kimi yerde 3- 5 evlik kümeler halinde bulunur. Bunlar köylerden küçüktür. Daha çok, hayvancılık amaçlı veya yazları serinlemek amacıyla kurulmuştur



Köy altı yerleşmelerin ortak özellikleri:



1-Geneli geçici yerleşmelerdir.



2-Geneli özel mülkiyettir.



3-Tarım ve hayvancılıkla geçinirler.



4-Bunlar ileride köy ve şehir yerleşmelerini sağlarlar.



5-Genel olarak yapılan ekonomik faaliyet türü veya bulunduğu bölgelere göre isim alırlar.



Örneğin tarım ve hayvancılıkla geçinen bu yerleşmelere Ege’de çiftlik, Karadeniz’de Canik, Akdeniz’de oba, Doğu Anadolu’da mezra veya benzerine ağıl denmektedir.



Köy altı yerleşmeleri oluşturan başlıca sebepler:



1.Kalabalık ailelerden kaçarak bağımsız yaşama isteği,



2.Aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar,



3.Tarım arazilerinin yetersiz ve birbirinden uzakta olması,



4.Hayvanlarına otlak ve barınak temini,



5.Devlete ait arazilerin özellikle orman alanlarının toprak kazanmak amacıyla yerleşme yapılması.



Köy altı yerleşmeleri:



Yayla

Yazın köylülerin hayvanlarını otlatmak için çıktıkları alanlarda oluşan geçici yerleşmelerdir.Mevsiminde bağlı olarak hayvan sürüleriyle çıkılıp, geçici olarak yerleşilen, dağların üst kısımlarındaki düzlüklere yayla denir. Anadolu'nun büyük bir bölümünde hüküm süren yarı kurak iklim şartları köy dışındaki yüksek alanların ot potansiyelinden yararlanmayı gerektirmiştir. Yükseltiye bağlı olarak daha fazla yağış alan yaylalarda, otlar fazlaca boy atmakta, daha uzun süre yeşil kalmaktadır. Ayrıca yaylaların serin havası hayvanlara ve özellikle koyunlara iyi gelmekte, süt ürünlerinin bozulmasını da geciktirmektedir. Doğu Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerimizde oldukça yaygın bir yerleşme şeklidir. Yaylacıların meskenleri çadır ya da taştan yapılmış evlerdir. Su kaynakları bazen bir yamaç kaynağı, çoğu zaman da kar sularıdır. Yurdumuzda turizm ve yazı serin bir yerde geçirmek amaçlarına yönelik yayla yerleşmeleri de bulunmaktadır. Özellikle Orta Toroslar üzerindeki yaylaların çoğu yazın yakıcı sıcaklarından kurtulmak isteyenlerin akınına uğramaktadır. Adana, Mersin, Tarsus gibi.



Mezra

Tarım ve hayvancılığın bir arada yapıldığı geçici yerleşmelerdir.Hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin bir arada yürütüldüğü basit bir yerleşme şeklidir. Köylerin ortak kullanım sahalarının dışında olan 50'den fazla nüfusu geçindiremeyecek kadar dar topraklara sahip yerlerdir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde yaygındır. Geçici mezraalar yanında; daha fazla nüfus barındıran, hayvancılık ve çiftçiliğin birlikte yapıldığı, sürekli ikamet edilen mezraalar da vardır.Komlarda olduğu gibi mezraalardaki meskenlerde de temel yapı malzemesi genelde taştır.



Kom

Hayvan yetiştirmek amacıyla oluşturulmuş ev ve eklentileridir.Esas geçim kaynağı hayvancılık olmak üzere tarımda yapılan, bir veya birkaç ağıl ile çoban kulübeleri yerleşmenin başlıca fizikî varlıklarıdır. Yurdumuzda daha çok Doğu Anadolu Bölgesi'nde (Tunceli, Erzurum, Kars, Muş ve Ağrı illerimizde) bulunmaktadır



Ağıl

Koyun ve keçi sürülerinin gecelemesi için oluşturulmuş barınaklardır.Kırsal kesimde davarların (koyun, keçi) barındırıldığı üst açık çitle çevrili yerlere ağıl denilmektedir. Bunlar genelde köyün dışında bulunur. Bazen taş veya ker***ten yapılmış binalar da bulunur. Genelde yaz mevsiminde kullanılır



Oba

Hayvancılıkla uğraşan aile ve aşiretlerin kurduğu geçici yerleşmelerdir.Anadolu'da ve özelilkle Ordu–Giresun yöresinin dağlık kesimlerinde yayla yerleşmelerine verilen addır. Karadeniz Bölgemizde yaygın olan obalar yalnızca yaz mevsiminde kullanılırlar. Etrafa göre yüksekte yer alan (1500–2000 m) obalar alanına "yayla", kışın geçirildiği daha aşağıdaki yerlere ise "cenik" denilmektedir. Geçici bir yerleşme şekli özelliği gösteren obalarda temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Karadeniz Bölgesi'nden başka Toroslarda, Batı Anadolu'da, Güney Marmara'da ve Orta Anadolu'da rastlanır.



Divan

Bir köyü oluşturan, birbirinden uzakta kurulmuş mahallelerdir.Özellikle Batı Karadeniz Bölgemizde küçük ve dağınık yerleşmelere verilen addır. Orman açmaları ile elde edilen topraklarda gelişen bu basit yerleşme şekli Sinop, Bolu, Adapazarı ve Kocaeli illerimizde yaygındır. Yerleşik bir özellik gösterirler. Çoğunda akrabalık bağı hâkimdir. Tarım, hayvancılık ve ormancılık başlıca geçim kaynaklarıdır



Çiftlik:

Tarım arazileri içinde ve kenarında kurulmuş çiftlik evleridir. Geniş bir arazi üzerinde tarım veya hayvancılık ya da ikisini birlikte yürütmek amacıyla kurulmuş yerleşme ünitesine çiftlik denir. Ekonomik faaliyetin yıl içindeki süreklilik durumuna göre çiftlik yerleşmesi sürekli ya da geçici olabilir. Ülkemizde çiftlik tipi yerleşmelere daha çok Çukurova, Büyük ve Küçük Menderes ovalarıyla, Trakya'da rastlamaktayız. Ege ve Akdeniz bölgelerimizdeki çiftliklerde pamuk, Trakya'dakilerde ise tahıl ve ayçiçeği tarımı hâkimdir



Dam

Daha çok hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir



Bağ evleri

Bağcılık faaliyetlerini geliştirmek amacıyla yapılmış evlerdir



Dalyan:

Deniz kıyılarında balık üretmek için yapılmış yerleşmelerdir

KÖY YERLEŞMELERİ

Köylerin ortak özellikleri

1.Nüfusları azdır ve kapladıkları alanlar küçüktür.



2.İdari bakımdan muhtarlıktır.



3.Sınırları ve ortak malları vardır.



4.Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır.



5.İşbirliği ve soysa dayanışma kuvvetlidir.

KENT YERLEŞMLERİ

Şehir Az çok bir plan dâhilinde kurulmuş, nüfusu 10.000’nin üzerinde olan ekonomisi tarım ve hayvancılık sektörleri dışında başta ticaret, sanayi, hizmetlere dayalı büyük alanlara yayılan, yönetim ve eğitim olmak üzere çeşitli görevleri bir araya toplayan, hayat tarzı ve çevresine etkileri bakımından farklı olan büyük yerleşme birimidir. Yerleşim birimlerinin en büyüğü şehirlerdir.



Şehirleri kır yerleşmelerinden ayıran özellikler:



1- Nüfusları fazladır.( Çok sayıda insanı barındırırlar.)



2-Yayıldıkları alanlar geniştir.



3-Geçiminde tarım dışı sektörler ağırlıktadır.



4-Meskenler yanında çarşı, Pazar, fabrika, spor ve sanat merkezleri vb. bulunur.



5-Çevrelerindeki alanlara ekonomik, sosyal ve kültürel yönden etki ederler.



6-Çok büyük şehirlerde değişik soy, din ve ırktan insanlar birlikte yaşar.



Kır yerleşmelerin ortak özellikleri:

1-Nüfus sayıları ve yoğunlukları azdır.



2-Ekonomileri tarım ve hayvancılığa dayanır.



3-Yayıldıkları alanlar dardır.



4-Sosyal dayanışma ve işbirliği kuvvetlidir.



5-Sınırları ve ortak malları vardır.



6-Bazıları geçici yerleşmeler olup, özel mülkiyet olanları vardır.



7-Köylerde mesleki faklılık az ve etnik yapı bakımından sade yapıdadır

Benzer Özellikleri:İnsanların beslenme, barınma, korunma vb. temel ihtiyaçlarını karşılamak için oluşmuşlardır.



Temelinde insanların yapısı olan meskenler bir araya gelerek oluşmuşlardır. Başlangıçta ufak olan yerleşmelerin büyümeler ile oluşmuşlardır.





türkiyede yerleşmeler, türkiye deki yerleşim tipleri, türkiye de kır yerleşme tipleri, türkiye de yerleşim tipleri, türkiye de kır yerleşme tipleri nelerdir, yerleşim tipleri, türkiye deki yerleşme tipleri, türkiye yerleşme tipleri, yerleşme tipleri,